Kleszcze to pajęczaki należące do podgromady roztoczy. Są pasożytami zewnętrznymi ludzi i zwierząt. Rozróżniamy kilkaset gatunków, wśród których występują rodziny kleszczy twardych (Ixodidae), okrytych częściowo pancerzem oraz kleszczy miękkich-obrzeżkowatych (Argasidae), nie posiadających skorupy. Najpopularniejszymi rodzajami, występującymi w Europie, są Ixodes, Rhipicephalus oraz Dermacentro. W Polsce najbardziej rozpowszechniony jest kleszcz pospolity, inaczej zwany pastwiskowym (Ixodes ricinus).
Dorosłe samice osiągają długość 3-4mm. Samce są znacznie mniejsze – maksymalnie mają tylko 2,5mm. Ciało kleszczy podzielone jest na dwie części: gnatosomę oraz idiosomę. Gnatosoma jest narzędziem do wysysania krwi z żywiciela. Idiosoma, u samic, nimf i larw, to rozciągliwy, niezwykle odporny oskórek, okrywający odwłok. Pokrywa ciała u samców jest twarda i nieelastyczna.

Gdzie występują kleszcze ?

Kleszcze występują na całym świecie. Zamieszkują głównie strefy tropikalne i subtropikalne. W Polsce maksymalna aktywność kleszczy przypada na miesiące maj-czerwiec oraz wrzesień-październik. Ciepłe, łagodne zimy oraz wilgotne pory letnie sprzyjają ich rozwojowi i rozprzestrzenianiu się na coraz to większych obszarach, w tym terenach górskich.
Kleszcze najliczniej występują na obszarach porośniętych niskimi krzewami, gęstymi trawami, paprociami oraz na granicach lasów liściasto - iglastych. Przyczepione do źdźbeł traw i spodów liści, są praktycznie niewidoczne dla ludzkiego oka. Ich występowanie uzależnione jest również od  populacji dzikich zwierząt na danym terenie.

Czym odżywiają się kleszcze ?

Kleszcz pospolity posiada kłująco-gryzący aparat gębowy, przystosowany do wysysania krwi i płynów tkankowych z ciała człowieka i zwierząt. Aparat wyposażony jest w specjalne ząbki, które utrzymują pasożyta w skórze żywiciela.
Ciekawostką jest, że krwią żywią się tylko samice, których masa ciała po spożyciu może zwiększyć się ponad 130 razy, a ich objętość nawet 200 razy! Tymczasem osobniki męskie żywią się jedynie niewielką ilością płynu tkankowego. Gatunki z rodziny Ixodidae tylko trzykrotnie w ciągu życia wysysają z żywiciela krew – w stadium larwalnym, nimfy oraz jako osobnik dorosły. Kleszcze bez jedzenia mogą żyć nawet 2 lata!

Rozmnażanie kleszczy

Czas trwania cyklu rozwojowego kleszcza, od stadium jaja do dorosłego osobnika, trwa średnio 1-2 lata. Wyróżniamy 3 etapy rozwojowe: larwę, nimfę oraz formę dojrzałą (imago). Aby móc się rozwijać, na każdym stadium rozwojowym pasożyt musi chociaż raz wyssać krew. Do rozmnażania się kleszczy niezbędne są ssaki, na których żerowanie pozwala zakończyć cykl rozwojowy i złożyć dorosłym samicom jaja.
Samica składa w czerwcu do gleby średnio 500-5 000 jaj, po czym umiera. Po kilku tygodniach wykluwają się larwy, które na znalezionym żywicielu żerują 2 do 3 dni, a następnie przeobrażają się w nimfę. Na tym etapie zaczynają pasożytować na kolejnym ssaku, żywiąc się jego krwią przez kolejne 4-6 dni. Ostatnim etapem jest imago. Dorosłe samice zdolne są do złożenia jaj dopiero w następnym roku po kilkunastodniowym procesie odżywiania się zdobytą krwią.

Jakie choroby roznoszą kleszcze ?

Około 100 gatunków kleszczy jest nosicielem pierwotniaków, bakterii oraz wirusów. Zakażenia przenoszone są wraz ze śliną kleszcza podczas jego pasożytowania na ciele żywiciela.
Do chorób przenoszonych przez kleszcze należą:

• kleszczowe zapalenie mózgu,
• borelioza ,
• tularemia,
• ehrlichioza,
• babezjoza,
• mykoplasmoza,
• gorączka Q,
• gorączka plamista Gór Skalistych,
• dur powrotny,
• babeszjoza psów,
• gorączka teksańska,
• hemoglobinuria europejska,
• gorączka wschodniego wybrzeża Afryki,
• teilerioza
• anaplazmoza.

Jak zabezpieczyć się przed kleszczami ?

W celu zmniejszenia populacji kleszczy na większym obszarze, stosuje się okresowy oprysk pestycydami placów zabaw, gospodarstw oraz terenów turystycznych. Pomaga także kontrola ilości dzikich zwierząt, saren i jeleni, które są głównymi żywicielami kleszczy, pozwalającymi na zakończenie cyklu rozwojowego i złożenie jaj. Usunięcie z posesji gęstej roślinności, krzewów, bieżące koszenie trawy oraz grabienie liści również pomogą ograniczyć ryzyko kontaktu pasożyta z człowiekiem.
Podczas spaceru w parku czy lesie zaleca się nosić odzież z długimi rękawami i nogawkami, a także nakrycie głowy i pełne buty. Doradza się jasne kolory tkanin, na których wędrujący osobnik będzie lepiej widoczny. Nieocenione są preparaty odstraszające owady, w postaci sprayów lub kremów, z jak największą zawartością składnika deet, który blokuje receptory insekta nawet na 8h.
Po powrocie do domu z terenów zagrożonych, należy dokładnie obejrzeć cale ciało – również skórę głowy, a następnie wziąć kąpiel, która pomoże usunąć ewentualne, młode formy kleszcza, niewidoczne gołym okiem.
Jeżeli jednak zauważymy zagnieżdżonego kleszcza, należy go jak najszybciej usunąć, by zmniejszyć prawdopodobieństwo zakażenia. Najlepszym narzędziem do pozbycia się pasożyta jest pęseta, którą chwytamy kleszcza jak najbliżej skóry, a następnie okrężnym ruchem wykręcamy go. W aptekach dostępne są również specjalne urządzenia do usuwania kleszczy. Jeśli kleszcz wbity jest głęboko, zaleca się skorzystanie z pomocy lekarza. Absolutnie nie wolno wbitego pasożyta przypalać, smarować tłuszczem, benzyną czy zgniatać -  grozi to wstrzyknięciem toksycznych substancji do naszego krwiobiegu, chociaż w internecie można poznać wiele, często absurdalnych i niebezpiecznych, metod domowych. Miejsce po usunięciu kleszcza należy dokładnie obserwować, a w przypadku wystąpienia niepożądanych objawów, niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.
Przed jedną z chorób przenoszonych przez kleszcze – kleszczowym zapaleniem mózgu – chronią szczepienia. Dostępne na naszym rynku dwie szczepionki, można aplikować już małym dzieci, powyżej drugiego roku życia. Szczepionki te są bezpieczne i skuteczne.