Kleszczowe zapalenie mózgu
Kleszczowe zapalenie mózgu (łac. encephalitis ixodica, KZM) to choroba wywoływana przez wirusy z rodziny flaviviridae, atakująca ośrodkowy układ nerwowy człowieka. Przenosicielami wirusa są głównie kleszcze (najczęściej ixodes ricinus). Ze względu na wzmożony okres występowania, kleszczowe zapalenie mózgu nazywane jest również wczesnoletnim lub wiosenno-letnim zapaleniem mózgu i opon mózgowo- rdzeniowych. Do zakażeń drogą pokarmową dochodzi rzadko. Choroba na ogół trwa od kilku dni do 2-3 tygodni po czym pacjent zdrowieje. Czasem zdarzają się powikłania, prowadzące do groźnych następstw neurologicznych. Najlepszym sposobem na uniknięcie kleszczowego zapalenia mózgu jest profilaktyka przeciw kleszczowa i szczepienia ochronne.
Występowanie
Choroba występuje tam, gdzie żyją kleszcze, czyli w Europie centralnej (głównie Austria, Niemcy, Czechy, Słowacja, Węgry, Polska, Szwajcaria, Skandynawia) oraz w Azji wschodniej i północnej. W Austrii, dzięki masowym szczepieniom, udało się znacznie zredukować ilość zachorowań. W Polsce kleszczowe zapalenie mózgu notuje się w każdym regionie (najwięcej w woj. warmińsko-mazurskim i podlaskim). Każdego roku choruje ok. 250 Polaków w wieku głównie 15-50 lat. Jest to 1/3 wszystkich zapaleń mózgu w naszym kraju. Najwięcej zachorowań obserwuje się w okresie zwiększonej aktywności kleszczy, czyli wczesną wiosną, latem i początkiem jesieni (szczyt – czerwiec, lipiec, październik). Człowiek jest przypadkowym gospodarzem kleszczy. Najczęściej wysysają one krew gryzoni leśnych, od których zarażają się flaviwirusem. Same nie chorują, jednak nosicielami wirusa pozostają na zawsze. Na zakażenie narażeni są w szczególności leśnicy, służby mundurowe, rolnicy, myśliwi, zbieracze runa leśnego oraz turyści. Mężczyźni chorują nawet dwukrotnie częściej niż kobiety.
Zakażenie
Przenosicielami i rezerwuarem wirusa, wywołującego chorobę, są kleszcze (głównie ixodes ricinus, należący do rodziny kleszczy tarczowatych). Do zakażenia dochodzi przez ukąszenie, rzadziej drogą pokarmową poprzez spożycie nieprzegotowanego mleka chorej krowy, owcy lub kozy. Wirus przedostaje się do organizmu człowieka wraz ze śliną. Namnaża się początkowo w miejscu ukąszenia, a następnie naczyniami limfatycznymi dociera do węzłów chłonnych, śledziony, wątroby i szpiku kostnego, skąd może zostać przetransportowany do ośrodkowego układu nerwowego. Kleszcze najchętniej wgryzają się w skórę człowieka w okolicach głowy, uszu, zgięć stawów, rąk i nóg. Ślina kleszcza działa znieczulająco, dlatego sam moment ugryzienia jest nieodczuwalny. Choroba nie przenosi się z człowieka na człowieka.
Przebieg choroby
Okres wylęgania KZM wynosi średnio od 7 do 14 dni. Krócej w przypadku zakażenia drogą pokarmową – zaledwie 3-4 dni. Choroba zwykle przebiega łagodnie (nawet bezobjawowo), ale może też mieć bardzo ostry, dwufazowy przebieg i kończyć się w skrajnych przypadkach kalectwem lub śmiercią (bardzo rzadko). Po 7-14 dniach od ukąszenia, następuje pierwsza faza choroby. Na ogół pojawia się gorączka oraz inne objawy, charakterystyczne dla grypy i przeziębienia. Po ok. tygodniu pacjent zaczyna czuć się lepiej. Wówczas następuje druga faza choroby. Charakterystyczne są tu bóle głowy, gorączka, nudności i wymioty, utrata przytomność i sztywność karku. Pacjent zazwyczaj zdrowieje po 2-3 tygodniach. W przypadku ciężkiego przebiegu, występują objawy ze strony mózgu, móżdżku i rdzenia kręgowego. Może pojawić się niedowład kończyn, zanik mięśni, utrzymujące się bóle głowy i zaburzenia psychiczne, np. depresja. Powikłania neurologiczne notuje się u 35-59% przypadków KZM o ciężkim przebiegu. Śmiertelność wynosi 1-2%. U dzieci choroba przebiega łagodniej niż u dorosłych. Ostry przebieg najczęściej występuje po 40 r.ż.
Leczenie
Nie istnieje lek na kleszczowe zapalenie mózgu. W czasie trwania choroby łagodzi się objawy. Pacjentom podaje się leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwobrzękowe. Czasem konieczna jest pomoc rehabilitanta i psychologa.
Profilaktyka
Zabieganie jest najskuteczniejszą metodą uniknięcia choroby, a tym samym groźnych następstw KZM. Podczas spacerów, głównie po lasach, należy nosić odzież zakrywającą jak największą powierzchnię ciała, stosować środki odstraszające insekty (repelenty), unikać ognisk kleszczy – np. wilgotnych zarośli. Po każdej wycieczce warto dokładnie obejrzeć całe ciało i wziąć prysznic. W przypadku zauważenia wkłutego kleszcza, należy go delikatnie wyciągnąć poprzez pociągnięcie pęsetą za główkę. Należy bardzo uważać, żeby żadna część insekta nie pozostała w skórze. Im szybsze usunięcie kleszcza, tym mniejsze ryzyko zakażenia wirusami odkleszczowymi. Aby uniknąć zakażenia drogą pokarmową, trzeba zawsze gotować świeże mleko kozie, krowie i owcze. Osobom szczególnie narażonym na ukąszenia, Ministerstwo Zdrowia zaleca szczepienia (np. leśnikom, wojskowym, rolnikom, uczestnikom obozów i kolonii, turystom). Szczepienie jest płatne i przebiega w trzech etapach (każda dawka kosztuje ok. 56zł). Pełną odporność zyskuje się po roku. Co trzy lata należy zgłaszać się na szczepienie przypominające. Szczepić mogą się również dzieci od 1. roku życia oraz kobiety w ciąży.